दर्शन

Every moment carries wisdom,

Every sentence awaits improvement,

Wipe dust off the veneer,

To reveal truth yet untold.

  I opine that the world around me is becoming irreversibly chaotic. It is this place where virtues are  rare and vices commonplace. This is an attack by an invisible enemy. How do I recover my senses and my sanity? Who will take care of me?

  The strategy is too simple to heed an attention. Every moment I, a conscious being breath, every word I mutter is, in fact pregnant with untapped wisdom. What it demands is deliberate scraping off the crust. This is the crust formed by ignorance, parochial view of the world around us. The ignorance is inevitable because it is accumulated through our physiological senses. I feel that to gain pearls of wisdom, a conscious human must cross the physiological limit set by senses. Wisdom needs to be tapped in more holistic manner. It is this way of looking at mundane things in unbeatable way.

  Devils and angels dwell in details. The moment I dig into things, abrade the crust, dust falls off. It opens refreshed view of truth to be heard/ touched/ felt. It is realistic manner to comprehend an abstract concept of truth. This truth is unmatched and revealing. To strike a balance between what is doable with what is yet not achieved is never ending task of mortal human life.

  It is this truth which Arjun witnessed when Krishna made him aware of विश्वरूप दर्शन. I strive for such personal version of the विश्वरूप दर्शन. This is दर्शन for me.

Commentary: On Research & Action

              मला बऱ्याचदा असे वाटत असते  कि, मला पुरेशी अक्कल आली आहे. समोर असणारी केस / carcass / आव्हान अगदीच सोडवणेबल भासू लागते. माझा इगो म्हणजेच मी असे वाटणे बरे नाही ना !
.
.
.
            आणि क्षणार्धात भ्रमाचा भोपळा फुटतो. मी अगदीच timepass असल्याचा साक्षात्कार होतो.  खरेतर असे वाटणे माणूस म्हणून जरा बरेच असते नाहीतरी !

            माझ्या भ्रमाचा भोपळा फुटायला ह्या पिंनचा " On Action & Research"  by Jean Dreze झालेला उपयोग तुमच्याबरोबर शेअर करावासा वाटले.
            उद्बोधक लेखन.

Professor Jean _/\_  

 It will act as an everlasting stimulus for Ph. D. people, doctors of all sorts and every inquisitive mind on the Planet Earth.

तुम्हाला काय वाटते ? नक्की कळवा. सुमडीमध्ये वाचून दुर्लक्ष करण्याचा शहाजोगपणा टाळता आला तर तुमचा आभारीच असेन.

Thank you very much.

Wishing you good luck to remain endlessly curious.
dr sarang s desai
+91-805-550-9180

Words

Words

When I utter the word

As I did many times

Which were barbs to family and friends

Without whom I am not what I am

When I utter silly words

A vice creeps unknowingly that

Might spread its serpent length all along

Killing the wise within me

Making devil of me

When I utter unwanted words

I close doors to opportunity of friendship

That might bloom eventually

Into beautiful tree of trust and faith

Looses its ground and vanishes into nothingness

When I utter irrational words

The conscience within me must have lost its flow

Untruth, unfaithfulness attempts its way through

I get muddled in the wraps of those impurities

I am no more a human then, but a Satan and Devil

Albeit often,

I dare to speak my heart

Holding it out on the sleeves

I opt to face the dreary world

Alienated I am for the rest of my being

When I utter such ill words

A motherly voice whispers in my ears

In its convincing tone of assurance

In its friendly tune of companionship

Which will conquer this temporary sinful moment

Assuring me that I am not as bad as I assume

And I am a soul waiting for wisdom to percolate through it

Let me have an unending faith upon it which will outlast even the Eternity.

_Sarang S Desai.

The Accidental Universe by Alan Lightman (book review)

The Accidental Universe _Alan Lightman

(Book Review)

        Mr. Alan Lightman, serves the only dual faculty in science and humanities throws light upon our current understanding of the Universe. He refers to it an accident; which has turned everything into one i.e. The Accidental Universe.

     In essay titled the accidental universe he mentions the possibility of Mulitverse, proposed by MIT theorist Alan Guth. This concept of Muliverse fits in the concurrent theories such as Theory of Everything, String Theory and Eternal Inflation. Mr Lightman describes the thought process which has stretched from across the concept of Atom by ancient philosopher Democritus to recent Anthorpic principle proposed by Brandon Carter. He states accidental & incalculable nature of universe. Owing to this we the human race are lacking in the tool to fathom the magnitude of the universe. There are multiple universes intricately coiled within. He plumbs into the fleeting aspect of universe supported by second law of thermodynamics or the arrow of time. Universe cannot be gauged without taking into account of its spiritual facet. He expresses the limitation of science and checks for the other ways to reach at knowledge. This vague boundary between science and religion demands subjectivity and belief system.

       He furthers the idea of the expanse of the universe referring to its ceaseless expansion. He mentions that although huge, beyond human imagination; the Higgs boson particles, electroweak theory generate evidence for symmetrical universe. To support this view, Mr Lightman has marshaled examples such as beehive, geometrical structures and images that we human being regard as deity. He points to our fundamental drive for the symmetry. He relates to laws, axioms and theories of the nature to show the regularities of the universe. However it follows the crazy and unpredictable natural phenomena. Mr Lightman asks the reader profound questions about multi-universe domains created in the virtual reality by our techno-selves. This appropriately titled disembodied universe is our inevitable future. 

     The accomplished academician, the fluent story teller and the theorist Mr Lightman draws back veils of our limited understanding of the universe. At the crossover of science, philosophy and religion reader relishes the intellectually rewarding essays penned by humanist Mr Lightman.

"Cycling the life"

“Life Cycle" 

It is been agreed upon the fact that, I have spent more money on the maintenance of Hamilton, Mountain Track bicycle that the actual cost my father incurred on it. When I informed my father about the maintenance cost that I spent upon it, he frowned. I saw it as I was talking to him over the phone walking across the busy streets. My father gave a hesitant nod. Within a couple of minute I received a call from mother, who suggested me to buy a new bicycle and questioned my silly act of spending sizeable amount of money on the old vehicle.

Cycle was looking at me, with her once shining colour faded away and few parts replaced. But now she appeared rejuvenated with the recent costly makeover. I kissed my cycle in a vicarious joy as if a girlfriend who smiles at me every time we meet. My heart melted with a sheer bliss! Cycle a primitive form of mobility is more than my property. I impose human persona upon it. She becomes a young lady who will never get old at heart. She keeps an unending faith upon me in every thick and thin of life.   

The era when everything can be bought, cycle is an insignificant commodity that never makes you feel proud if you possess it. The sophisticated cycles do make you feel as if you are the legendary cyclist. But that remains an exception. Most guys who own it have purchased their cycle-diva and isolated it in the balcony or in a parking space in tight chains. The rusted chains surely carry load of tetanus bacteria adorned with chronic neglect! My humble lady is a simple personality. She is graceful elder cousin of these pompous high end cycle girls.   

Regular cycling is supposed to be an indicator of better health and nimble physic. On the busy streets of neo-metro, cycling makes pseudo-style statement as well. I saw few cycle enthusiasts and I tend to associate these tyro cyclists with health conscious lookout. But this assumption fades on personal scale. I regretfully accept the fact that I have kept on putting weight without respite.  

Bicycle is a principle put into practice: “dignity of labour”. She keeps reminding me that everything worth having demands earnest struggle. Cyclist never forgets that he/she has to paddle often to keep on moving on the road. I put an extension to this fact keeping in mind that life is a cyclic event (what a pun!). I must paddle to keep on moving.

Thus the simple cycle girl that I possess occupies permanent space in the parking and within my soul as long as I breathe.

Long live dear girl; I love you cycle. But do not forget to take care of yourself; I am putting on weight at an alarmingly high rate. You are too wise to neglect.

  

कोणाच्या_खांद्यावर_कोणाचे_ओझे_2014. sarang s desai.

कविता उलगडून बघायचा सारंगचा प्रयत्न   

“....पडलो ह्या(ही) कवितेच्या प्रेमात, अन सुरवात झाली एका अनियंत्रित वैचारिक प्रवासाला. गंतव्य माहीत नाही पण रस्ता तर अगदी ओळखीचा भासत होता. प्रवासातील त्या क्षणांची आठवण रहावी म्हणून पुढची काही पाने खर्ची पडत आहेत. त्यात आत्मप्रौढीची छटा डोकावू लागल्यास बेलाशक शिव्यांची लाखोली वाहावी. माझी खोली मी अधिक प्रगल्भपणे जोखेन त्या निमित्ताने....”  

 “सामना” या चित्रपटातील आरती प्रभू, भास्कर चंदावरकर आणि रवींद्र साठे यांच्या या कवितेशी प्रत्यक्षपणे भेट घेता आली तर मात्र तो क्षण अवश्य अनुभवावा असे माझे सांगणे आहे... हे मान्य होईल अशी आशा बाळगतो. __ सारंग देसाई.    
     

कोणाच्या खांद्यावर कोणाचे ओझे...

[ आरती प्रभू , भास्कर चंदावरकर , रवींद्र साठे ; सामना , निळू फुले , श्रीराम लागू ]

कोणाच्या खांद्यावर कोणाचे ओझे
कशासाठी उतरावे तंबू ठोकून
कोण मेले कोणासाठी रक्त ओकून
जगतात येथे कोणी मनात कुजून
तरी कसे फुलतात गुलाब हे ताजे ||१||

दीप सारे जाती येथ विरून विझून

वृक्ष जाती अंधारात गोठून झडून

जीवनाशी घेती पैजा खोकून घोकून

म्हणती हे वेडे पीर तरी आम्ही राजे ||२||

अंत झाला अस्ताआधी जन्म एक व्याधी
वेदनांची गाणी म्हणजे पोकळ समाधी
देई कोण हाळी त्याचा बळी पडे आधी
हारापरी हौतात्म्य हे ज्याच्याघारी साजे ||३|| ( हे नेहमी न ऐकले जाणारे कडवे )

       आरती प्रभूंची ही कविता कायमच हृदयाच्या जवळची वाटत आली आहे. पहिल्यांदा ऐकली होती मी ही कविता, तेव्हा होतो साधारणपणे ४ किंवा ५ व्या इयत्तेत. तेव्हा त्या कवितेतील आर्तता माझ्या मनाला जाणवत होती पण शब्दातून व्यक्त करणे जमत नव्हते. वयाच्या चढत्या क्रमानुसार ह्या कवितेतील गाभिथार्त ; “between the lines” उमजायला लागले. तेव्हा ह्या कवितेप्रती असलेले fascination शांत झाले. ह्या कवितेच्या जवळ जाण्याचा हा वैचारिक प्रयत्न करायला सुरवात केली.

 अत्यंत तरल भावनिक स्तरावर, दु:खातून उगवलेले हे चिंतन (?) बुद्धीच्या कसोटीवर तासून मगच लिहावे असे ठरवले. ते अधिकाधिक लख्ख असावे, कोणत्याही पूर्वग्रहाने दूषित नसावे असा प्रयत्न सतत करत आहेच.

 या स्वरूपात व्यक्त झालो नसतो तर अर्धवटपणे जगण्याच्या शिक्षेत अनंत काळासाठी चालणार्या चक्रात भरडत कधी संपून गेलो असतो त्याचे भानही राहिले नसते.

        जेव्हा कवी खांद्यावरील ओझ्याचा उल्लेख करतो तेव्हा हे समजते कि हे ओझे दुसर्या कोणाचे तरी आहे. त्याला ओझे वाहणाऱ्याची अगतिकता व्यक्त करायची असते. अशी काय बरे परीस्थिती असेल की ज्यामुळे ओझे वाहणार्याला स्वत:ची वेदना सांगता येत नाहीये ? कि त्याला ते ओझे आहे हेच समजत नसेल, त्याला ते हवे हवेसे वाटत आहे का ?

      ह्या रूपकाचा जगण्याशी फार जवळचा संबंध वाटतो. दैनंदिन जगण्यात अश्या अनेक ओझ्यांचा मी नकळत स्वीकार केला आहे. आणि आता मी काही त्यातून बाहेर पडू शकत नाही हे मला पुरते माहीत आहे. जर मी ते ओझे अव्हेरले तर तो तर माझा पळपुटेपणा ठरेल. ते मला नको आहे म्हणून मी अनेकदा हेच मान्य करत नाही की ते ओझे आहे. पण स्वतःला तरी किती दिवस वेड्यात काढायचे ? त्याला अंत आहेच ना. ह्या पहिल्या ओळीतूंनच कवीने माझ्या मनाचा ठाव घेतला.

      पुढच्या २ ओळीतून कवी प्रश्नार्थक विधान करत आहे. कवीला त्या ओझ्याचे कारण न सांगता समजले आहे असे वाटते. म्हणूनच कवी विचारात आहे की तंबू ठोकून त्या जागी का बरे थांबायचा निर्णय घेतला, का बरे स्वत:ची उर्जा एकाच ठिकाणी स्थिरावून कुंठीत केली ? खरे पाहता त्या ठिकाणी इतका जीव लावायची आवश्यकताच काय ? येथे कोणीही रक्त ओकून दुसर्या कोणा व्यक्तीसाठी थोडीच मरणाला कवटाळत आहेत ? कोणालाही स्वार्थ चुकलेला नाहीये. कोणीही स्वत:ची जागा त्या त्या ठिकाणी अनंत कालावधीसाठी गृहीत धरायची म्हणजे एक प्रकारे विसंगतीच. जगाचा नियम आहे कि, ते “परिवर्तनशील” आहे. ह्याचे भान का बरे सुटले ? अश्या प्रश्नार्थक विधानांच्या नंतर कवी फारच विरूद्ध भासणारा आशय मांडतो. तो सांगतो कि ह्या ठिकाणी अनेक माणसे अशी आहेत कि जी अंतर्मनात कुजून  जातात आणि आयुष्य जगतात. त्यांच्या असण्याने खरे बघता दु:ख अधिक गहिरे होते. त्या दुखा:ला बधीरतेचा अंश प्राप्त होतो. आणि दुर्दैवाची परिसीमा अशी कि ह्या इतक्या वाईटात गुलाबांच्या बहराचे दर्शन होते. म्हणजेच सार्या वाईट गोष्टींच्या पार्श्वभूमीवर काहीसे भलेपणाचे क्षणिक का होईना दर्शन होत आहे. म्हणूनच कवी गुलाब हे सगळ्या चांगल्या गोष्टींसाठीचे रूपक वापरात आहे. लक्षात घेण्याची गोष्ट अशी आहे कि, गुलाबांचे दिसणे हा खरे तर विरोधाभास आहे. पण ओझ्याची इतकी सवय झाली आहे कि गुलाब फुलवण्याचा सोस काही केल्या कमी होईल असे दिसत नाही. मात्र कवी ह्यात गुंडाळला जात नाहीये तो ह्या बाबत प्रश्नार्थक विधान करत आहेच, त्याला हे उमजत नाहीये कि गुलाब ह्या इतक्या नैराश्यवादी वातावरणात कसे बरे फुलतात ?

            पुढील २ ओळीमध्ये कवीने ह्याच परिस्थितीचे अधिक बारकाईने चित्रण केले आहे. दीप आणि वृक्ष ह्या दोन रूपकांचा वापर मुद्दामून २ विरुद्ध प्रकारची प्रतीके वापरली आहेत. दीप हे रूपक  वापरून कवी अत्यन्त्य अल्प स्वरूपातील जो काही होता तोही आशावाद ह्या परीस्थीतीत नष्ट झाला आहे असे सांगू इच्छितो. दीप हे सर्जनाचे, मांगल्याचे, श्रद्धेचे आणि विश्वातील सर्व प्रकारच्या पवित्रतम गोष्टींचे प्रतिक आहे. पण आता ह्या सार्या गोष्टीसुद्धा अस्तित्वात नसल्याचा विषाद सर्वत्र पसरला आहे. हे दीप मात्र विझले नाहीयेत तर ते विरूनही गेले आहेत. विझणे ही क्षणिक अवस्था असते, दीप पुन्हा प्रज्वलीत करता येतो पण विरणे ही चिरकाल पर्यंत टिकणारी स्थिती आहे विरून गेलेला दीप पुन्हा प्रज्वलीत होणार कसा? हे सत्य मनावर औदासीन्याचे मळभ आणण्यासाठी पुरेसे आहे. दु:ख याचे आहे कि ते सत्य आहे. तो निराशावाद नाही. निराशावादावर आशावादाचा तोडगा निघू शकेल मात्र सत्य नाकारून पुढे जायचे कसे हा नेमका प्रश्न अनुत्तरीतच आहे. यानंतर कवी वृक्षाचे रूपक वापरून परिस्थितीचे गांभीर्य दर्शवून देतो. तो म्हणतो कि, वृक्ष अंधारात गोठून आणि झाडून जात आहेत. खरे तर वृक्ष हे वर्षानुवर्षे भल्या बुर्या संकटांना तोंड देत खंबीरपणे उभे असतात. पण आता तर हे वृक्षसुद्धा बर्या अवस्थेत नाहीत. ते या नैराश्यरूपी अंधारात निपचित झाले आहेत. ते गोठले आहेत, झडले आहेत. वृक्षांनी गोठणे, झडणे म्हणजे त्यांचा जीवनधर्म सोडणे. स्वत:चा जीवनधर्म सोडवा लागतो अशी विदारक स्थिती येणे ही निराशावादाची कमाल मर्यादा असणार. बरे आता इतके थोडे कि काय म्हणून अश्या जगण्याशी पैजा घेण्याची सहज मानवी वृत्ती कशी बरे नाहीशी होणार ? त्यांतही एक अटटाहास आहेच. यावर कडी म्हणून कि काय, हे आंधळेपणाने जगण्याशी पैजा घेणारे लोक म्हणजेच वेडे पीर स्व:च स्व:तला श्रेष्ठत्व बहाल करतात. असे होते कारण एकूणच जग इतके व्यंगात्मक पद्धतीने वागत असते कि, कोणी एक जण दुसर्या व्यक्तीचे मोठेपण मान्य करायला तयारच नसते. कारण तसे केले तर स्वत:ला अंमळ उशीरा मिळणारे उदोउदो केले जाण्याचे खोटे समाधान विरून जाणार असते. आणि मग अश्या झोल असलेल्या समाजात स्वत:साठीच मोठेपण ओरबाडून घेण्याची नामुष्की येणारच ना ! हे फारच व्यंगात्मक विनोदी जगणे कवी फार तरल शब्दातून मांडत आहे. (ते मी योग्य लाईटमध्ये समजून घेत आहे का ते जोखले जाणे जास्त महत्वाचे. हे शब्दजंजाळाचे ओझे पेलण्यासाठी खमका खांदा मिळायला हवा !)

            कवितेच्या तिसऱ्या, शेवटच्या कडव्यात जो गहिरा आशय कवीने चित्रित केला आहे त्याचा अर्थ लावताना खरोखर मानवी प्रतिभेच्या या काव्यात्म आविष्काराप्रती माझी मती लीन होते.        

"काळ्या माणसाचा काळा प्रश्न"

"काळ्या माणसाचा काळा प्रश्न"

कोळसा काळा खाण  काळी, 

कलमाडीचा खेळ काळा,

राजाची केस काळी ,

कनीमोळीची नियत काळी .

उत्तरेचा हत्ती काळा दक्षिणेची लुंगी काळी ,

हातावरील तीळ काळा कमळावरचा मळ काळा ,

इंजिन काळे गेला बाजार,

गजर देणारे घड्याळ काळे. 

विठ्ठल काळा कृष्ण काळा, 

मशिदीचा रंग काळा, 

(एकूण काय)
 देव काळा देवावरचा चेव काळा .

Black (!)berryचा तोरा काळा ,

Facebookचा (खरा) चेहरा काळा, 

Twitterची  चिमणी काळी,

IT industry ची सूज न्यारी. 

तू काळा मी काळा, 

सूर्याचाही रंग काळा, 

आसामचा चहा काळा, 

दक्षिणेची कॉफी काळी. 

साखरेचा धूर काळा, 

गंगेचे तीर्थ काळे, 

काल काळा आज काळा, 

उदया काळा परवासुद्धा दिसतो काळा. 

रंगांच्या या सावळ्या गोंधळात एक प्रश्न मी विसरतोय;

 ६५ वर्षांपासून दर १५ ऑगस्टला ,

लाल किल्ल्यावरून रडणाऱ्या , 

हातात  तिरंगा धरून उभ्या असणाऱ्या तिचे  

खरेच की काय प्राक्तन काळे ?  

                                                  __सारंग सुधीर देसाई 

माझ्या मनात निर्माण झालेल्या प्रश्नांना उत्तर मिळेल अशी माझी आपेक्षा अजिबात नाही पण तुमच्या प्रतिक्रिया मात्र अवश्य post करा.